سازوکاری برای ایجاد رانت برای بازیگران جدید در بورس کالا

تیتر۲۰- نگاهی به معاملات بورس کالای ایران در سال 1401 نشان‌دهنده جابه‌جایی رکوردهای تاریخی در بازارهای فیزیکی، مشتقه و مالی از سال 86 (زمان تأسیس بورس کالا) تاکنون است.

در سال قبل با افزایش 58درصدی، ارزش کل معاملات حدود 1000 هزار میلیارد تومان  بوده است که رقم جالب‌توجهی محسوب می‌شود. میان تمامی محصول‌ها، سیمان با افزایش 21 میلیون تنی نسبت به سال 1400 بیشترین تأثیر را در افزایش حجم معاملات بورس کالا در سال 1401 داشت. پس از آن، گندله سنگ آهن و سپس کنسانتره به‌ترتیب با افزایش 8 میلیون تنی و 5 تنی در معاملات بورس کالا سهم داشتند، به‌لحاظ ارزش نیز پس از خودرو، شمش بلوم و بیلت فولادی، گندله و مس کاتد در ارزش معاملات اثرگذار بودند.

ماجرای حساسیت افکار عمومی به بورس کالا از کجا کلید خورد؟

در شهریور ماه امسال مهمترین تحول مربوط به صنایع پتروشیمی در بورس کالا رقم خورد و بعد از مصوبه دولت در مورد تغییر سازوکار محاسبه نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی، نرخ ارز محاسباتی جهت محاسبه قیمت پایه محصولات پتروشیمی عرضه شده در بورس کالا از 28500 تومان به نرخ مرکز مبادله طلا و ارز یعنی 37500 تومان افزایش یافت.

این موضوع با  حواشی بسیار زیاد در افکار عمومی و صنایع پایین‌دستی پتروشیمی مواجه شد.  حساسیت این تغییرات تا جایی پیش رفت که برآوردی از سوی معاونت صنایع معدنی وزارت صمت انجام شد که بر اساس آن با افزایش 30درصدی نرخ ارز محاسباتی جهت تعیین قیمت پایه در  "کالاهای ملتهب که عرضه آنها کمتر از تقاضاست" شاهد افزایش 14درصدی قیمت‌ها خواهیم بود، این میزان افزایش قیمت در دسته کالاهای غیرملتهب که مازاد عرضه نسبت به تقاضا وجود دارد حدود 30 درصد خواهد بود.

افزایش اختلافات در تیم اقتصادی دولت با محوریت بورس کالا

این موضوع به آوردگاه اختلافی وزارت‌خانه‌های نفت، اقتصاد، صمت و بانک مرکزی درون دولت تبدیل شده بود. بانک مرکزی که از اسفند ماه سال گذشته سیاست تثبیت نرخ ارز را در حوزه کالاهای وارداتی و تجارت خارجی در دستور کار قرار داده بود با اعلام نرخ محاسباتی 28500 تومان جهت تعیین قیمت پایه محصولات پتروشیمی گام دوم سیاست تثبیت ارزی را از فروردین ماه شروع کرد.

این سیاست به‌اذعان بسیاری از کارشناسان در نیمه اول سال با موفقیت چشمگیر همراه شد و  عقب‌نشینی دولت از آن در شهریور ماه با اعلام نرخ جدید تسعیر ارز در بورس کالا عملاً با چالش جدی مواجه شد.

اما چالشهای بورس کالا درحوزه تولید و تورم تنها به موضوع پتروشیمیها محدود نمانده است، اخیراً وزیر راه ایده خروج مصالح ساختمانی از بورس کالا را مطرح کرده است و تعدادی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز از آن دفاع کرده‌اند.

این موضوع به دستاویزی برای ذی‌نفعان بورس کالا برای حمله به دولت و مشخصاً وزیر راه و شهرسازی تبدیل شده است. در ادامه تلاش می‌کنیم در 4 حوزه صنایع پایین‌دستی از جمله فولاد و پروفیل، سیمان، مس و  محصولات پتروشیمی به منافعی که عرضه در بورس کالا برای بخش محدودی از ذی‌نفعان حاضر در بورس ایجاد کرده است بپردازیم، به‌عبارت دیگر سازوکار بورس کالا در 4 صنعتِ فولاد و پروفیل، مس، سیمان و پتروشیمی در حالی که منجر به حذف برخی رانتها شده اما در عمل به سازوکاری برای ایجاد رانت برای بازیگران جدید نیز تبدیل شده است که بایستی به جزییات این موضوع توجه کرد.

سیمان در بورس کالا؛ هشدار انبوه‌سازان درخصوص التهابات قیمتی در بورس بی‌پاسخ ماند

دبیر کانون سراسری انبوه‌سازان با مثبت ارزیابی کردن اظهارات وزیر راه برای خروج عرضه سیمان و فولاد از بورس گفت: بورس کالا به عاملی برای آشفتگی بازار مصالح ساختمانی تبدیل شده است. در عمل اما مشخص شده است بورس در کشور کمکی به کنترل قیمت‌ها در بازار مسکن نکرده است. امروز سازندگان و انبوه‌سازان همچنان مانند رویه قبل از عرضه مصالح ساختمانی در بورس، نیازهای خود را تأمین می‌کنند.

وی توضیح داد: ما همان مسیر گذشته را طی می‌کنیم، یعنی از مصالح‌فروشان سیمان و از بنکداران فولاد را خریداری می‌کنیم. بورس در این فرآیند یک واسطه است که بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان حلقه ایجاد کرده است. انبوه‌سازان طی سال‌های اخیر بارها اعلام کردند قیمت مصالح اصلی ساخت‌وساز در حال افزایش است و کنترلی روی آنها وجود ندارد، اما هیچ پاسخی به این هشدار داده نشد.

در ساخت‌وساز مسکن یک هزینه ساخت داریم و یک قیمت تمام واحد مسکونی. چه ارتباطی بین هزینه ساخت و قیمت واحد وجود دارد که بحث مفصلی دارد، اما این‌که بیاییم و بگوییم هزینه تمام‌شده مسکن از قرار هر مترمربع 8 یا 9 میلیون تومان است و بخواهیم سهم سیمان را برآورد کنیم نیازمند کار کارشناسی دقیقی است.

با قیمت 6.5 میلیون تومانی که دولت (سازمان نظام مهندسی ساختمان) برای هزینه ساخت واحدهای مسکونی با ارتفاع متوسط اعلام می‌کند، به‌طور متوسط برای هر مترمربع زیربنای مفید و غیرمفید ساختمان، حدود 5 کیسه سیمان مصرف دارد که هر پاکت سیمان نیز حدود 90 هزار تومان است، بنابراین حداقل 400هزار تومان سیمان مصرفی برای هر مترمربع است. اگر این عدد را با قیمت 4.7 میلیون تومانی اعلامی از سوی دولت مقایسه کنیم سهم بالای سیمان از هزینه ساخت هر مترمربع مشخص می‌شود.

مقاومت ذی‌نفعان عرضه فولاد در بورس به‌قیمت تورم سنگین در حوزه مسکن

پورحاجت در ادامه با بیان این‌که کارخانه‌های تولید  فولاد محصولات خود را قطره‌چکانی به بازار مصرف عرضه می‌کنند، اعلام کرده است: در حالی تقاضا برای نهاده‌ ساختمانی فولاد در حال کاهش است که فولادی‌ها اعلام کرده‌اند "در انتظار افزایش قیمت هستیم"! خروج عرضه فولاد از بورس به کنترل قیمت مسکن و کاهش آن کمک می‌‌کند.

وی با تأکید بر این‌که وجود سازوکار بورس در شرایط کنونی به‌نفع کشور نیست، اظهار کرد:‌ ساختار فعلی بورس کالا نتوانسته است منجر به کنترل قیمت نهاده‌های ساختمانی شود.

سهامداران اصلی بورس کالا همان شرکتهای خصولتی بالادستی صنایع فولادی و شیمیایی هستند

انوش رحام دبیر سندیکای لوله و پروفیل ایران با اشاره به اینکه صنایع پایین‌دستی هیچ نماینده‌ای در هیئت مدیره شرکت بورس کالا ندارند، گفت: بارها برای ایجاد توازن درخواست حضور صنایع پایین‌دستی در سازوکار هیئت مدیره بورس کالا را مطرح کردیم اما هیچ‌گاه به این مطالبه پاسخ داده نشد. دولت شرکتی ایجاد کرده است که درعمل به نمایندگی فروش شرکتهای بزرگ بالادستی از جمله صنایع فولاد و پتروشیمی تبدیل شده است.

انوش رحام در پاسخ به سؤالی در مورد اینکه ذی‌نفعان بورس کالا چه‌کسانی هستند، گفت: عمده عرضه‌کنندگان اصلی بورس کالا سهام‌داران بزرگ بورس کالا نیز هستند، در حقیقت همان شرکت‌های بزرگی که در بالادست قرار دارند بالاترین سهم و بیشترین انتفاع را نیز در بورس کالا دارند.

سندی از تأثیر عرضه قطره‌چکانی در بورس کالا و تشدید التهاب قیمتی در کاتد مس

چندی پیش مدیرعامل مس شهید باهنر به‌عنوان یک مصرف‌کننده پایین‌دستی کاتد مس با معاون وزیر صمت مکاتبه‌ای داشته که در آن به سازوکار عرضه در بورس کالا و التهابات قیمتی کاتد با توجه به مدل و میزان عرضه اشاره کرده است.

در مکاتبه مذکور ضمن اشاره به عرضه 6هزارتنی کاتد مس در اسفند ماه سال قبل، در بورس کالا و کاهش قیمت مواد اولیه تأکید شده است، این روند که یک بار انجام شده است منجر به کاهش رقابت این محصول در بورس کالا از 50 درصد به حدود 25 درصد و به قیمت نهایی 341 هزار تومان و کاهش نزدیک به 100هزارتومانی نسبت به عرضه قبل شده است./تسنیم