نقش سندیکای بیمه‌گران در سونامی‌های صنعت بیمه ایران، زیر تیغ نقد/ ناکامی سندیکا: از ریشه تا نشانه

تیتر 20- صنعت بیمه از ارکان اساسی اقتصاد کشور است که از طریق امنیت مالی، پشتیبانی از سرمایه‌گذاری‌ و پوشش ریسک‌، سهم بسزایی در توسعه دارد.

 در کشور ما، سندیکای بیمه‌گران ایران، نهادی که به منظور هماهنگی و همکاری بین شرکت‌های بیمه تاسیس شده، دارای قدمت و جایگاه ویژه‌ای است اما آیا این نهاد صنفی در سال‌های اخیر، پل ارتباطی موثر با بیمه‌گران و یک تشکل فعال برای عبور از سونامی‌های صنعت بیمه بوده است؟ با نگاهی نقادانه به عملکرد سندیکا، پاسخ یک کلمه است: خیر! 

درخت 60 ساله
هرچند پیشینه اولیه تاسیس سندیکای بیمه‌گران ایران به حدود 87 سال قبل یعنی 1316 برمی‌گردد اما این سندیکا به عنوان یک تشکل صنفی و حافظ منافع شرکت‌های بیمه، اسفندماه 1344 فعالیت خود را آغاز کرد. هدف نخست سندیکا طبق اساسنامه، «صیانت از حقوق و منافع قانونی، حرفه‌ای و صنفی اعضای سندیکا در سازمان‌ها و مراجع ذیربط» است. این سندیکا نقش مهمی در تنظیم بازار بیمه، حل اختلافات میان شرکت‌ها و ارائه راهکار برای بهبود شرایط صنعت بیمه دارد. با این حال، عملکرد آن خصوصا طی سال‌های اخیر با انتقادات بسیاری مواجه شده است.

گویا ماده اول اساسنامه سندیکا در سال 1342، مبنی بر اینکه: «به منظور حفظ و حمایت منافع حقه شرکت‌‌های بیمه کشور و ایجاد همکاری و هماهنگی و توسعه و تعمیم بیمه در ایران، سندیکای بیمه‌گران ایران به مدت نامحدود تشکیل می‌شود»، به محاق فراموشی سپرده شده است!

ناکامی سندیکا: از ریشه تا نشانه
یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف سندیکای بیمه‌گران، که به‌گونه‌ای ریشه مشکلات محسوب ‌می‌شود، اساسنامه و مناسبات اعضای تصمیم‌گیر با بیمه مرکزی است. هرچند هیئت‌رئیسه سندیکا شامل دبیرکل به عنوان بالاترین مقام اجرایی و سایر اعضا، توسط شورای عمومی انتخاب می‌شوند و با وجود اعلام بی‌طرفی بیمه مرکزی، با این حال، نوع تعاملات سندیکا با بیمه مرکزی و برخی رویکردها، بیانگر همسویی این تشکل صنفی با سیاست‌های نهاد ناظر و تحت‌تاثیر آن است. این امر باعث می‌شود دبیرکل و هیئت‌رئیسه، قادر به دفاع موثر از منافع شرکت‌های بیمه نباشند.

ماده 75 قانون تاسیس بیمه مرکزی مبنی براینکه اساسنامه سندیکا به‌وسیله بیمه مرکزی ایران ‌با جلب‌نظر اعضای سندیکا تدوین می‌شود و حداکثر ظرف شش‌ماه پس از تشکیل بیمه مرکزی به تصویب شورای عالی بیمه می‌رسد، نیز عملا دست نهادهای بالادستی را برای اعمال یا تحمیل نظرات در اساسنامه باز گذاشته است. این رویکرد، با اقتدار و استقلال سندیکای بیمه‌گران به عنوان یک تشکل قدرتمند و مستقل، منافات دارد. 

یکی از نشانه‌های ناکامی عملکرد سندیکا، عملکرد ضعیف آن در بحران‌های اقتصادی سال‌های اخیر است که طی آن صنعت بیمه با چالش‌های متعدد مواجه شد و کاهش درآمدهای نفتی، افزایش نرخ تورم و کاهش قدرت خرید مردم، بر عملکرد شرکت‌های بیمه، تاثیر منفی گذاشت. در این شرایط، فقدان راهکارهای کارآمد برای مواجهه با بحران‌ و عدم توانایی سندیکا در حمایت از شرکت‌های بیمه، نشان داد یک بازیگر قوی در صنعت بیمه نیست و به بازنگری و اصلاح جدی رویکردها، سیاست‌ها و اقدامات ویژه نیاز دارد. 
با توجه به موارد یادشده، بررسی عملکرد سندیکای بیمه‌گران در سال‌های اخیر، بیانگر نارضایتی بسیاری از موسسات بیمه‌گر به عنوان اعضای سندیکاست. از این‌رو نقدهای جدی به رویکرد این تشکل صنفی وارد است.

پرسش‌های سه‌ضلعی، پاسخ‌های مثلثی
نکته اول، عدم توانایی سندیکا در حل مشکلات شرکت‌های بیمه است. بسیاری از شرکت‌های بیمه با مشکلات مالی و اجرایی مواجه هستند و به حمایت سندیکا نیاز دارند. یکی از انتقادات اصلی به دبیرکل و هیئت‌رئیسه سندیکا، عدم توانایی در حل مشکلات اساسی شرکت‌های بیمه، با وجود ارتزاق تشکل از عضویت، فعالیت و حمایت موسسات بیمه‌ای‌ است.
 بر این اساس، سندیکا با توجه به همسویی با سیاست‌های بیمه مرکزی، نگاه انفعالی به مشکلات داشته و در زمینه وضع مقررات دست‌و پاگیر و بسیاری از چالش‌ها، جهت‌گیری مناسب و اهتمام لازم برای مواجهه با رفتارهای ناموجه نهادهای بالادستی نداشته است. 

مثال بارز، اصلاحیه اخیر آیین‌نامه اجرایی قانون بیمه اجباری خسارات وارده به شخص ثالث در ایران است. طبق این اصلاحیه، شرکت‌های بیمه، اخیرا موظف به پرداخت خسارت‌ ناشی از افت قیمت خودروها هستند و نمی‌توانند حق بیمه بیشتری برای پوشش خسارت دریافت کنند؛ موضوعی که با وجود منفعت بیمه‌گزار، مشکلات شرکت‌های بیمه را لحاظ نکرده و عواقب اقتصادی برای آنها در پی دارد.

 در این زمینه و موارد مشابه، سندیکا به عنوان مدافع حقوق شرکت‌های بیمه، علی‌رغم نگرانی شرکت‌های بیمه نسبت به مصوبات محدود‌کننده، اقدام شایسته‌ای انجام نداده و به طور جدی، وارد گود نشده است.

نکته دوم، نبود شفافیت و فقدان اطلاعات کافی در تصمیم‌گیری‌ توسط سندیکاست. این مسئله باعث می‌شود شرکت‌های بیمه احساس کنند منافع آنها به درستی لحاظ نمی‌شود. این فقدان شفافیت به کاهش اعتماد شرکت‌های بیمه به سندیکا می‌انجامد و کارایی این نهاد را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

نکته سوم، به عدم بهره‌مندی از راهکارهای نوآورانه برمی‌گردد. صنعت بیمه به دلیل تغییرات سریع فناوری و نیازهای متنوع مشتریان، نیازمند راه‌حل‌های مدرن است. با این حال، سندیکای بیمه‌گران، در زمینه ارائه فناوری‌های به‌روز برای مواجهه با چالش‌های جدید، ناموفق بوده و همین مسئله باعث شده صنعت بیمه ایران در برخی جنبه‌ها از تحولات جهانی عقب بماند.

از این‌رو، بازنگری و اصلاح سیاست‌ها در سندیکای بیمه‌گران، به‌ویژه از سوی دبیرکل و هیئت‌رئیسه به عنوان تصمیم‌گیران اصلی ضروری است. برای بهبود عملکرد این نهاد صنفی، چندین مسئله باید در اولویت قرار گیرد:

در وهله اول، سندیکا برای دفاع از منافع شرکت‌های بیمه، با لحاظ کردن حقوق بیمه‌گزاران، نیازمند استقلال بیشتر از بیمه مرکزی است. برای این منظور، اصلاح فرایند تصویب اساسنامه و کاهش دخالت نهاد ناظر در تصمیم‌گیری‌ها مهم است. در وهله دوم، افزایش شفافیت در تصمیم‌گیری‌ و ارائه اطلاعات کامل و دقیق درباره صورت‌های مالی و اقدامات اجرایی به افزایش اعتماد و همکاری میان سندیکا و اعضا منجر می‌شود. در وهله سوم، سندیکا باید نقش فعال در تشویق شرکت‌های بیمه و حمایت از آنها در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین و ارائه راهکارهای نوآورانه با استفاده از برنامه‌های آموزشی و حمایت‌های فناورانه داشته باشد.

چالش‌ها، تهدیدها، راهکارها
در این زمینه، چالش‌های و تهدیدهایی پیش‌روی سندیکای بیمه‌گران ایران وجود دارد که بدون غلبه بر آنها، جلب اعتماد شرکت‌های بیمه دشوار است. یکی از چالش‌ها، تحریم‌های بین‌المللی و فشارهای داخلی اقتصادی است. سندیکای بیمه‌گران باید راهکارهایی برای کاهش تاثیرات منفی تحریم‌ها و حمایت از شرکت‌های بیمه در مواجهه با مشکلات داخلی ارائه دهد.

رقابت غیرسالم و تخفیف‌های غیرمنطقی در بازار بیمه، چالش دیگری است که به تضعیف وضعیت مالی شرکت‌های بیمه منجر می‌شود. سندیکا باید نقش فعالی در تنظیم بازار و جلوگیری از رقابت‌های غیرواقعی داشته باشد و با تدوین مقررات مناسب در قالب تعامل هدفمند با موسسات بیمه، به حفظ سلامت بازار کمک کند.

چالش اساسی دیگر، تغییرات پیوسته در قوانین صنعت بیمه است. سندیکا باید به طور مستمر با نهادهای قانونگذار و رگولاتور این حوزه به‌ویژه بیمه مرکزی در تعامل باشد و به جای رویکرد «بله‌قربان‌گویی»، با شنیدن دیدگاه‌های صنف و جمع‌بندی آنها، به طور منطقی از حقوق و منافع شرکت‌های بیمه در برابر تغییرات نامطلوب دفاع کند.

در این بخش، تقویت نقش سندیکا در تنظیم بازار، جلوگیری از رقابت‌ غیرسالم با نظارت بر عملکرد شرکت‌های بیمه، افزایش همکاری‌های بین‌المللی و تبادل تجربیات با سایر کشورها از طریق عضویت و شرکت در مجامع بین‌المللی و توسعه آموزش و پژوهش بیمه‌ای، از جمله راهکارهای بهبود و توسعه آینده سندیکای بیمه‌گران است.

وداع با پدرخواندگی: از سندیکا تا بیمه مرکزی!
هرچند نظارت بیمه مرکزی بر سندیکای بیمه‌گران و حمایت از آن ضروری است و می‌تواند به بهبود عملکرد سندیکا کمک کند اما همسویی بیش از حد این تشکل صنفی با سیاست‌های بیمه مرکزی و تحمیل برخی سیاست‌ها از سوی نهاد ناظر، باعث کاهش استقلال و کارایی آن می‌شود؛ به‌گونه‌ای که سندیکای بیمه‌گران و نهاد بالادستی، به جای نقش پدرانه، بیشتر نقش پدرخوانده شرکت‌های بیمه را ایفا می‌کنند!

بیمه مرکزی به عنوان راهبر صنعت بیمه، باید نقش موثرتری در تعامل با سندیکای بیمه‌گران داشته باشد. این تعامل دوسویه و افقی نه یکسویه و عمودی، می‌تواند در قالب محیط هماهنگ و شفاف برای تبادل اطلاعات و تدوین سیاست‌های مشترک تعریف شود. بیمه مرکزی باید سیاست‌هایی را تدوین کند که به جای تحمیل، با مشارکت و توافق اعضای سندیکا اجرا شود. این رویکرد نه تنها به بهبود عملکرد صنعت بیمه کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش اعتماد و همکاری بین شرکت‌های بیمه و نهادهای نظارتی می‌شود.

همچنین انتظار می‌رود سندیکای بیمه‌گران ایران به‌ویژه دبیرکل سندیکا و هیئت‌رئیسه، از حقوق صنفی شرکت‌های بیمه دفاع کنند و به جای پذیرش سیاست‌های تحمیلی، به عنوان یک نهاد مستقل و قدرتمند عمل نمایند. 

سندیکا باید در مواجهه با سونامی‌های صنعت بیمه ایران، در خط مقدم حل مشکلات و  ارائه راهکارها باشد، نه اینکه از بحران فرار کند یا انفعال و عدم پاسخگویی پیشه نماید یا در تلاطم امواج سونامی‌ها غرق شود یا با اتصال به نهادهای قدرت، فقط گلیم ذینفعان خاص را از آب بیرون بکشد! متاسفانه همراهی یکسویه با سیاست‌های بیمه مرکزی به عنوان نهاد ناظر، فقدان شفافیت و عدم تصمیم‌گیری‌ درست، دقیق، بجا و به‌موقع، عملکرد این تشکل صنفی 60 ساله را در دفاع از حقوق صنف بیمه، با تردید مواجه ساخته است.

این در حالی است که سندیکای بیمه‌گران ایران می‌تواند با افزایش استقلال، بهبود شفافیت و تشویق شرکت‌ها به نوآوری و حمایت از آنها، سهم واقعی و موردانتظار خود را در صنعت بیمه ایفا و به بهبود شرایط شرکت‌های بیمه‌گر کمک کند. این تشکل صنفی، باید در تعامل با بیمه مرکزی، نیازها و چالش‌های شرکت‌های بیمه را با صراحت و شفافیت، مطرح و برای تدوین سیاست‌های حمایتی و کارآمد تلاش کند. این همکاری و مطالبه‌گری، علاوه بر تقویت نقش نظارتی بیمه مرکزی و افزایش توانمندی سندیکا در حمایت از منافع اعضا، به بهبود وضعیت صنعت بیمه در ایران منجر می‌شود.