چابهار؛کانون استراتژیک هند برای تحقق اهداف بلندپروازانه

تیتر۲۰- هند تصمیم دارد سال 2025 میلادی، تولید ناخالص ملی (GDP) خود را از 3.2 تریلیون دلار به 5 تریلیون دلار رسانده و به اقتصاد سوم جهان تبدیل شود.

برای دستیابی به این هدف، باید روی صادرات یک تریلیون دلاری تا سال 2025 متمرکز شود. راهبردهای گوناگونی برای توسعه صادرات هند وجود دارد که به عوامل مختلفی وابسته است؛ از جمله شناسایی مناطقی که پتانسیل تجاری بالایی دارند و تقویت و توسعه روابط اقتصادی با آن کشورها.

چندی پیش نخست‌وزیر این کشور گفته بود  «هند تلاش خواهد کرد تا اطمینان حاصل شود که تلاش‌های ما، ارتباط و تجارت منطقه‌ای از جمله به افغانستان محصور در خشکی و منطقه آسیای مرکزی را ارتقا می‌‌دهد.این مسئله در چشم‌انداز هند برای بهبود اتصال از طریق کریدور بین المللی شمال-جنوب و هم‌چنین دهلیز هوایی اقتصادی هند-غرب آسیا و اروپا گنجانده شده است». بدون شک بازار کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی و افغانستان، مطلوبیت بالایی برای هندوستان دارد.

در این راستا، پورت گلوبال (IPGL) هند اردیبهشت ماه امسال قرارداد بلندمدت را جایگزین توافق‌های سالانه با سازمان بنادر و دریانوردی ایران در توسعه چابهار کرد. براساس مفاد این قرارداد، دهلی نو قرار است حدود 120 میلیون دلار برای تجهیز بندر سرمایه گذاری کرده و همچنین فرصت اعتباری به ارزش 250 میلیون دلار با هدف بهبود زیرساخت های مرتبط با پروژه که ارزش کل قرارداد را به 370 میلیون دلار برساند.

استقبال آسیای مرکزی و افغانستان از چابهار

در جغرافیای منطقه، دسترسی ترانزیتی و تجاری کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان و کشورهای حوزه قفقاز به آب‌های آزاد از اهمیت راهبردی برخوردار است و این دسترسی از طریق زیرساخت‌های ارتباطی ایران امکان‌پذیر است. این ظرفیت ها، موقعیت مناسبی را برای توسعه همکاری اقتصادی دو و چند جانبه ایجاد کرده است.

در زمان حاضر علاوه بر جاده ابریشم جدید با نقش محوری چین، کشور‌های اوراسیا نیز با تقویت و توسعه حمل‌ و نقل ‌بین‌ المللی کریدور شمال-جنوب، تصمیم به اتصال کشور‌های جنوبی آسیا به کشورهای شمالی و غربی اروپا را دارند. بندر راهبردی چابهار با ظرفیت های قابل توجه خود و با استفاده از مسیرهای حمل و نقل ترکیبی، می‌تواند پاسخگوی بخشی قابل توجهی از نیاز‌های رو به افزایش تجارت کالا باشد. در واقع ژئوپولیتیک چابهار و فضای جدید ایجاد شده، بازیگران جدید فرامنطقه‌‌‌ای را نیز جذب این کریدور خواهد کرد و ممکن است منجر به تشکیل بلوک جدیدی از حلقه‌های تجاری شود.

جیمز دورسی، محقق و کارشناس موسسه مطالعات راهبردی آمریکا، با اشاره به نقش پررنگ ایران در آسیای مرکزی معتقد است: «نیاز کشورهای آسیای مرکزی به بنادر ایران سبب شده است که به‌ رغم تحریم‌های آمریکا، این کشورها همچنان روابط خود با ایران را در اولویت قرار دهند.» کشورهای آسیای مرکزی تمایل به استفاده از ظرفیت‌های تجاری و اقتصادی ایران به ویژه بندر اقیانوسی و راهبردی چابهار دارند به طوری که مقامات بلندپایه آنها، بارها به اهمیت مسیر ایران برای تجارت خود اذعان کرده اند. آرون کومار چاترجی، سفیر هند در قرقیزستان، در گفت‌وگو با خبرگزاری آکی‌پرس گفته است که «هند اهمیت ارتباط منطقه‌ای را می‌شناسد و به ایجاد کریدورهای حمل و نقل برای رسیدن به آسیای مرکزی و ورای آن باور دارد. به همین علت، ما از کشورهای آسیای مرکزی دعوت کرده‌ایم تا از بندر چابهار در ایران و همچنین پایانه شهید بهشتی این بندر، برای تجارت دریایی با هند و سایر کشورهای جهان استفاده کنند».

با روی کار آمدن طالبان، کشور افغانستان نیز به طرفداری روابط بهتر اقتصادی با همه‌‌ کشورها روی آورده و براساس اظهارات، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی امارت اسلامی و سخی احمد پیمان، معاون اول اتاق صنایع و معادن افغانستان، هرقدر که فعالیت در بندر چابهار ایران زیاد شود، ثبات اقتصادی در منطقه تقویت می‌شود و افغانستان هم از آن بهره می‌برد و ما از آن حمایت می‌کنیم.

مطابق آمار وزارت صنعت و تجارت افغانستان، تجارت آنها با هند در سال 2023 میلادی 779 میلیون دلار بوده که به ترتیب 579 و 200 میلیون دلار آن، صادرات و واردات کالا بوده است. باید توجه داشت که برخی بازرگانان افغانستانی، زیان های هنگفت ناشی از مسدودسازی گذرگاه‌های بازرگانی و ترانزیتی به‌روی کالای بازرگانان افغان توسط پاکستان را جبران ناپذیر دانسته و خواستار رفع چالش‌های تجاری، ایجاد راه‌های بدیل، توجه جدی به ساخت دهلیز واخان، ارزان‌سازی انتقالات از طریق دهلیزهای هوایی و استفاده هر چه بیشتر از بندر چابهار هستند.

چابهار، دروازه طلایی تجارت و ترانزیت شمال-جنوب

چابهار شهری بندری با جمعیتی بالغ بر 200 هزار نفر واقع در استان سیستان و بلوچستان و جنوبی‌ترین نقطه شرق کشور، بندری در مجاورت دریای عمان و در نزدیکترین فاصله با آب های آزاد جهان یعنی اقیانوس هند و تنها بندر اقیانوسی ایران است.

سواحل مکران و وجود آب‌های عمیق و بریدگی‌های طبیعی، فضایی مناسب را برای اسکله‌هایی با عمق زیاد و مختصات لنگرگاهی مطلوب جهت پهلوگیری کشتی های عظیم اقیانوس‌پیما فراهم ساخته است به طوری که این بندر قابلیت تبدیل شدن به یک مگاپورت را دارد. در حال حاضر، چابهار دارای عمق مناسب پهلودهی کشتی ها یعنی درافت 16.5 متری، 15 پست اسکله به طول 3 کیلومتر، ظرفیت ترمینال کانتینری 74 هزار TEU و ظرفیت پذیرش 15 میلیون تن کالا در سال است.

چابهار موقعیت جغرافیایی بی‌بدیلی دارد؛

1-گذرگاه ورود به خلیج فارس و مدخل اقیانوس هند محسوب می شود.

2- تنها بندر اقیانوسی ایران است.

3- دارای بیش از 500 کیلومتر مرز دریایی است.

4-- از نزدیک‌ترین فاصله زمینی تا کشورهای افغانستان، پاکستان و آسیای مرکزی برخوردار است.

ترانزیت کالا از طریق این بندر به عنوان اقتصادی‌ترین بندر برای انجام مبادلات بازرگانی با کمترین هزینه و زمان حمل به شمار می رود. کبیر تنجا، عضو اندیشکده بنیاد تحقیقاتی آبزرور مستقر در دهلی‌نو، معتقد است برای هند، چابهار یکی از محور‌های سیاست‌های همسایگی آن است؛ نوعی دروازه طلایی برای فرصت‌های سرمایه‌گذاری بیشتر در غرب و آسیای مرکزی.

الجزیره در تشریح اهمیت بندر چابهار، می‌نویسد: هند با صنعت 600 میلیارد دلاری پررونق، آرزوی تجارت نزدیک با همسایگان داخلی خود در غرب این کشور را دارد؛ هند با بندر چابهار از توافق با پاکستان اجتناب می‌کند و می‌تواند کالا‌ها را ابتدا به ایران و سپس از طریق شبکه‌های ریلی یا جاده‌ای به افغانستان و کشور‌های محصور در خشکی غنی از منابع مانند ازبکستان و قزاقستان حمل کند. براساس این گزارش، یکی از مقام‌های هندی حتی از رسیدن به سرزمین‌های دور تا روسیه نیز یاد کرده است.

لزوم تسریع اتصال ریلی جنوب شرق به شمال شرق با مشارکت بخش غیر دولتی

فعالسازی هر چه سریع‌تر کریدور شمال-جنوب با محوریت بندر چابهار و راه های ارتباطی به آن، باید در اولویت دولت قرار بگیرد. ایران باید در نظم جهانی جدید، موقعیت ژئواستراتژیک خود را بهبود ببخشد که ضرورت همکاری‌های اقتصادی کشورهای ذینفع کریدور شمال-جنوب و گره خوردن منافع آتی آن ها با یکدیگر اجتناب‌ناپذیر است. برای این منظور الزامی است که پسکرانه بندر چابهار به شبکه ریلی یکپارچه چابهار-سرخس متصل شود که چابهار تامین کننده دغدغه‌های تجاری هند و سرخس، روزنه دسترسی آسیای مرکزی و افغانستان و سایر کشورهای شمالی ایران به آبهای گرم جنوب محسوب می شود.

یکی از راهکارهای اثرگذار تامین سرمایه، توسعه، تکمیل و بهره‌برداری از محور ریلی شرق کشور یعنی مسیر یکپارچه چابهار-سرخس، شرکت سهامی عام پروژه محور است که زمینه ساز حضور پررنگ بخش غیردولتی در احیای ژئوپولیتیک ایران است. با ورود بخش غیردولتی در سرمایه‌گذاری و اپراتوری شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب، تحولی در امنیت و توسعه شرق کشور، اشتغالزایی، همبستگی منافع اقتصادی به منظور انعطاف‌پذیری در مقابله با تحریم‌، احیا نقش فعال در زنجیره ارزش منطقه‌ای و فراتر از آن، تنظیم منافع مشترک مردم را در پی خواهد داشت.

محمد مهدی کریمی قهی، کارشناس اقتصاد حمل‌ونقل و ترانزیت/تسنیم