پیوند «طرح اتصال» با تعاونی‌های محلی؛ از حنا و خرما تا تغییر الگوی کشت در سیستان و بلوچستان

تیتر20- در این نشست که با حضور جمعی از مدیران ملی، فعالان تعاونی و نمایندگان نظام بانکی برگزار شد، ابعاد مختلف اجرای طرح «اتصال» در حوزه کشاورزی به‌ویژه در استان سیستان و بلوچستان و شهرستان دلگان با تمرکز بر محصولاتی نظیر حنا، خرما، انبه و گیاهان دارویی مورد بررسی قرار گرفت.

در ابتدای جلسه نیکجو، مدیر طرح طاها، با اشاره به دو پروژه حنا در دلگان و انبه در قصرقند، گفت هدف اصلی، ایجاد ارزش افزوده در زنجیره این محصولات است؛ نه تداوم فروش خام. او تأکید کرد با وجود ظرفیت بالای کشاورزان محلی، هنوز هیچ مرکز فرآوری انبه در استان وجود ندارد و بخشی از مشکل به ناهماهنگی دستگاه‌های صادرکننده مجوز و نبود زیرساخت و تجهیزات برمی‌گردد. نیکجو افزود: «اولویت ما توانمندسازی سرمایه‌گذاران محلی است و پس از آن، ورود شرکت‌های بزرگ صنایع تبدیلی که پیش‌تر نیز برای سرمایه‌گذاری در این حوزه اعلام آمادگی کرده‌اند تا زنجیره ارزش این محصولات تکمیل شود.»

کلانتری، معاون اسبق وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با تأکید بر اینکه «اگر زنجیره‌های ارزش به معنای واقعی از کشت تا برداشت، صنایع تبدیلی و صادرات شکل بگیرد، بسیاری از ابهامات و سوالات طرح‌شده در پروژه‌های حنا و انبه پاسخ عملی پیدا می‌کند»، گفت: برآوردها نشان می‌دهد تنها ارزش افزوده خام حنا در دلگان، با فرض هر کیلو ۱۰۰ هزار تومان، رقمی در حدود ۳۰۰ میلیارد تومان است؛ یعنی به طور متوسط حدود ۵ میلیون تومان برای هر شهروند دلگانی.

به گفته او، این اعداد نشان می‌دهد که ظرفیت قابل‌توجهی برای رونق تولید و افزایش درآمد محلی وجود دارد، مشروط بر اینکه مدل بهره‌برداری و سازمان‌دهی کشاورزان اصلاح شود.

کلانتری با اشاره به تجربه‌های موفق کشت قراردادی پنبه و گوجه‌فرنگی در منطقه دلگان و فعالیت شرکت‌های تخصصی در زنجیره خرمای پیارم افزود: «با کشاورزان خرد و پراکنده، نمی‌توان به صورت پایدار کار کرد. تشکیل تعاونی‌های تخصصی مانند تعاونی حناکاران و تعاونی انبه‌کاران و حتی تعاونی توسعه شهرستان، می‌تواند صفر تا صد زنجیره را از تأمین نیاز و آموزش تا صنایع تبدیلی، فروش و صادرات پوشش دهد.» او استفاده از ظرفیت فرهنگی جمع‌گرایانه در دلگان و قصرقند، مشارکت دهیاران، اتصال به سایر فعالیت‌ها مثل صنایع‌دستی و سوزن‌دوزی و بهره‌گیری از منابع حمایتی بانک قرض‌الحسنه رسالت و نهادهایی همچون بنیاد برکت را از الزامات طراحی این مدل دانست.

یعقوب رستمی مال‌خلیفه، معاون امور تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز با تأکید بر اینکه «نقطه شروع هر مداخله توسعه‌ای در منطقه، عارضه‌یابی دقیق است نه صرفاً طراحی و اجرا»، گفت: بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد در برخی شهرستان‌ها هزاران تن شلتوک و هندوانه کشت می‌شود؛ محصولاتی که در اقلیم کم‌آب منطقه، آب بسیار زیادی مصرف می‌کنند، در حالی که با همین منابع آبی می‌توان گیاهان دارویی و محصولات جایگزینی را زیر کشت برد که هم درآمد بالاتری داشته باشند و هم بهره‌وری آب را افزایش دهند.

در ادامه نشست، سید مالک حسینی با بازخوانی ریشه ورود مجموعه متبوع خود به موضوع کشاورزی، این ورود را ناشی از «پروژه‌ای با هدف کاهش نابرابری‌ها و شکاف‌های اجتماعی – اقتصادی» توصیف کرد و افزود: در صورت تداوم روند فعلی و مهاجرت نسل‌های جدید کشاورزان، بسیاری از نخلستان‌ها در کمتر از یک دهه به «جنگلزارهای رهاشده» تبدیل می‌شوند؛ جایی که درخت وجود دارد اما بهره‌برداری اقتصادی منظم صورت نمی‌گیرد. او خردمالکی و تجزیه اراضی در طول چند نسل را یکی از مهم‌ترین موانع اقتصادی‌شدن کشاورزی خواند و تأکید کرد که بدون تجمیع بهره‌برداران در قالب ساختارهای جدید مانند شرکت‌های بهره‌برداری، تعاونی‌های تخصصی و نهادهای توسعه شهرستان، امکان پیاده‌سازی پایدار طرح اتصال وجود ندارد.

امیرهوشنگ عصارزاده، مدیرعامل بانک توسعه تعاون، با تشریح نقش نظام بانکی در چارچوب طرح اتصال، این طرح را ترجمان عملی سیاست «تأمین مالی زنجیره‌ای» دانست و توضیح داد: مدل کسب‌وکار بانک توسعه تعاون به گونه‌ای است که نزدیک به ۹۰ درصد تسهیلات را به تسهیلات خرد و بنگاه‌های کوچک و متوسط اختصاص می‌دهد و شبکه شعب بانک نیز بیشتر در مناطق کمتر برخوردار و خارج از مراکز جمعیتی متمرکز است؛ بنابراین این بانک می‌تواند حلقه تأمین مالی زنجیره ارزش در بخش کشاورزی و تولید خرد را پوشش دهد. او با ذکر نمونه‌هایی از کشت قراردادی و قراردادهای خرید محصول حنا و خرما، تأکید کرد که در این مدل، به جای تزریق منابع جدید و پراکنده، همان جریان اعتباری موجود در قالب قراردادهای مشخص و زنجیره‌ای هدایت می‌شود تا ریسک و انحراف منابع کاهش یابد و سهم تولیدکننده خرد از ارزش افزوده افزایش یابد.

در بخش دیگری از نشست، محمود حجتی، وزیر اسبق جهاد کشاورزی، با قدردانی از تلاش‌های علمی و میدانی انجام‌شده در این طرح، بر یک نکته کلیدی تأکید کرد: دو دستگاه پیشران توسعه کشاورزی ـ یعنی جهاد کشاورزی و استانداری ـ باید در چنین فرآیندهایی به‌صورت فعال و دائمی حضور داشته باشند. او با اشاره به اینکه بسیاری از تصمیم‌های این جلسه دقیقاً در حیطه وظایف جهاد کشاورزی است، خواستار مشارکت مستمر مدیران تخصصی این حوزه در کارگروه‌ها شد تا تصمیم‌ها از سطح جلسه فراتر رفته و به اقدام میدانی تبدیل شود.

در جمع‌بندی این نشست، بر چند محور مشترک تأکید شد: ضرورت عارضه‌یابی و شناخت دقیق شرایط منطقه قبل از هرگونه تغییر الگوی کشت؛ طراحی زنجیره ارزش حنا، خرما، انبه و گیاهان دارویی از سطح مزرعه تا بازار و صادرات؛ تشکیل تعاونی‌های تخصصی و تعاونی توسعه شهرستان با مشارکت گسترده مردم؛ آموزش و اقناع کشاورزان درباره منافع بلندمدت تغییر؛ و در نهایت، طراحی مدل تأمین مالی زنجیره‌ای با محوریت تعاونی‌ها و بانک توسعه تعاون.

در این نشست،محمود حجتی، وزیر اسبق جهاد کشاورزی، کلانتری، معاون اسبق وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، یعقوب رستمی مال‌خلیفه، معاون امور تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سید مالک حسینی، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال و قائم‌مقام وزیر در امور تعاون، و امیرهوشنگ عصارزاده، مدیرعامل بانک توسعه تعاون، به همراه جمعی از مدیران استانی، نمایندگان تشکل‌های تعاونی، کارشناسان بخش کشاورزی و فعالان بخش خصوصی حضور داشتند./روابط عمومی بانک توسعه تعاون