«خودرو» ما را می‌راند یا ما «خودرو» را؟

کسی می‌گفت: «قبلاً یک تویوتا کمری داشتم, وضعیتم به هم خورد مجبور شدم تویوتا را بفروشم و از نردبان قیمت خودروها پایین بیایم, تا اینکه رسیدم به پله اول و ارزان‌ترین خودروی ایرانی یعنی «پراید» خریدم. پراید سواری من با اتفاقات جالبی همراه بود, خودروها کمتر حق تقدم من را رعایت می‌کردند. من تنها خودروام را عوض کرده بودم اما وضعیت رانندگی برایم طوری شده بود که گویی سرزمین‌ام را عوض کرده‌ام, بعد از چند روز من هم شدم مثل بقیه, فهمیدم دیگر نمی‌توانم به همان شیوه قبلی رانندگی کنم, انگار کسی من را مجبور می‌کرد که سبک و سیاق رانندگی‌ام را عوض کنم.» 

این خاطره‌ را از دوستی شنیدم, و مبنایی شد برای کنکاش بیشترم در این مورد؛ آیا واقعاً رابطه معناداری بین تخلفات رانندگی و نوع خودروی افراد وجود دارد؟ به عبارت دیگر خودروها سوار ما هستند یا ما سوار خودروها؟ و آیا چنین مشکلاتی فقط مربوط به جامعه ما می‌شود یا آنکه در سایر ممالک هم وضع به همین گونه است؟

ابتدا باید بگوییم که تخلفات رانندگی هر نوع رفتاری است که قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی را نقض می‌کند, اگر چه در تخلفات رانندگی چهار عامل: انسان, جاده, محیط و وسیله نقلیه نقش دارند اما در تبیین تخلف رانندگی معمولاً بر نقش عامل انسانی به دلیل توانایی در اختیار گرفتن جاده و وسیله نقلیه تاکید می‌گردد. با توجه به گزارش سازمان بهداشت جهانی مبنی بر اینکه سالانه 1 میلیون و 200 هزار نفر در نتیجه تخلفات رانندگی جان خود را از دست می‌دهند؛ بین 20 تا 50 میلیون نفر مصدوم می‌شوند و چیزی حدود 600 میلیارد دلار خسارت مالی به بار می‌آورد. به نظر می‌رسد که موضوع تخلفات رانندگی یکی از مسائل اجتماعی مهم در تمام دنیا و به ویژه کشورهای در حال توسعه است. 

در سال 89 طی تحقیقی که توسط دکتر سیروس احمدی استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه یاسوج صورت گرفت نتایج جالبی به دست آمد, که می‌توان از آن برای یافتن پاسخ مناسبی برای این سوال که آیا رابطه معنا داری بین نوع خودرو و تخلف رانندگی وجود دارد؟ استفاده کرد. نتایج این تحقیق به ما نشان می‌دهد که: «بین نوع خودرو و میانگین تخلف رانندگی, عدم کنترل فنی خودرو و عدم رعایت قواعد رانندگی تفاوت معناداری وجود ندارد و خودروهای مختلف به لحاظ تخلف رانندگی, عدم کنترل فنی و عدم رعایت قواعد رانندگی وضعیت مشابهی دارند.» به عبارت دیگر تا اینجای کار از یافته‌های این تحقیق می‌توانیم چنین استباط کنیم که «ما سوار خودروها هستیم» اما همین تحقیق نتیجه دیگری هم داشته است. دکتر احمدی معتقد است: « اما بین نوع خودرو و عدم هوشیاری در هنگام رانندگی تفاوت معناداری وجود دارد و خودروهای مختلف به لحاظ عدم هوشیاری راننده در هنگام رانندگی با یکدیگر متفاوت هستند» این یعنی اینکه وقتی خودروی ما عوض می‌شود سطح هوشیاری رانندگی ما هم عوض می‌شود. 

شاید یک بخش مهم مربوط با این باشد که هر چقدر انسان هزینه بیشتری برای به دست آرودن چیزی صرف کند به همان میزان هم در استفاده از آن چیز حساس می‌شود. مثلا فرض کنید که شما دو جفت کفش دارید, یکی از آنها را بسیار گران خریده‌اید و دیگری را ارزان, آیا موقع استفاده از این دو نوع کفش به یک صورت رفتار می‌کنید؟ اگر بخواهیم نتایج این تحقیق را تعمیم دهیم باید بگوییم که خیر؛ سطح هوشیاری ما در زمانی که کفش ارزان قیمت را به پا داریم کمتر از زمانی است که کفش گران قیمت را پوشیده‌ایم! همین تفاوت سطح هوشیاری است که بر میزان تخلفات ما تاثیر می‌گذارد. به عبارت دیگر در زمانی که نوع خودروی ما عوض می‌شود, سطح هوشیاری ما نیز عوض می‌شود و با این تغییر ممکن است دیگر خودروها ما را برانند نه ما خودروها را.