بلاتکلیفی در عرضه سهام عدالت ادامه دارد

تیتر۲۰- سهام عدالت که یکی از بزرگ‌ترین و سیاسی‌‌‌‌‌ترین پروژه‌های دولت در چندین سال‌اخیر بوده، هنوز پس از گذشت حدود ۱۷ سال از آغاز به پایان خود نرسیده و هر روز ورقی جدید از این دفتر رقم می‌خورد. سهام عدالت برای اولین‌بار در دهه‌۸۰ در کشور مطرح شد و از سال‌۱۳۹۹ به‌واسطه دولت دوازدهم در بورس آزادسازی و قابل‌معامله شد؛ اما این سهام به دلایل مختلف از جمله ترس مسوولان از سقوط بازار از آبان‌‌‌‌‌ماه سال‌مذکور تا به امروز همچنان متوقف است، زیرا سهام عدالت از دارایی حدود ۴۹ شرکت بزرگ بازار تشکیل شده‌است و فروش سهام در ابعاد بزرگ می‌تواند تالار شیشه‌ای را به کام سقوط تلخ بکشاند.

در سطح کشور ۴۰‌میلیون نفر، سهام عدالت دارند درنتیجه هر زمانی سهام عدالت آزاد شود می‌تواند به بازار سرمایه آسیب جدی وارد کند، از سوی دیگر مسوولان تا چند سال‌می‌توانند سهام عدالت را متوقف نگه دارند و باید هرچه زودتر به فکر راهکاری در این‌خصوص باشند. در اصل سهام عدالت نوعی یارانه بود که در دولت نهم برای تامین عدالت اجتماعی و فقر‌زدایی، همچنین کاهش سهام دولت در شرکت‌های بزرگ اقتصاد به برخی از مردم واگذار شد. در اصل آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوار‌‌‌‌‌های ایرانی بر اساس توزیع سهام عدالت در تاریخ ۹ بهمن ۱۳۸۴ رقم خورد و در نهایت پس از تصویب دولت از آغاز سال‌۱۳۸۵ واگذاری این سهام به برخی از افراد تحت‌پوشش کمیته امداد، سازمان بهزیستی و... انجام شد. در ابتدا ارزش این برگه‌‌‌‌‌ها ۵۰۰‌هزار‌تومان بود که بعدها به یک‌میلیون‌ تومان افزایش یافت و پس از آن سهام عدالت‌‌‌‌‌هایی با ارقام ۴۹۰ و ۵۳۲‌هزار‌تومانی با تخفیف و قسط‌بندی به مردم واگذار شد.

ارزندگی سهام عدالت در بازار

سبد سهام عدالت در مجموع از ۴۹شرکت بزرگ تشکیل‌شده که مشمول ۳۶ شرکت بورسی و ۱۳شرکت غیربورسی است و شرکت‌های سرمایه‌‌‌‌‌پذیر همانند فولادمبارکه، پالایش نفت تهران، ملی‌مس ایران، بانک ملت، مخابرات ایران، ایران‌خودرو، سایپا، بانک تجارت، بانک صادرات، پالایش نفت شیراز، پالایش نفت اصفهان، کشتیرانی جمهوری‌اسلامی ایران و... در سبد سهام عدالت قرار دارند. بررسی صورت‌های مالی‌‌‌‌‌ این شرکت و نگاهی خرد به بازار آنها نشان می‌دهد که اکثر این شرکت‌ها‌ بزرگ و سودده هستند و به‌عنوان نمادهایی ارزنده‌‌‌‌‌ در سبد سهام عدالت قرار دارند. نکته دقیقا اینجاست که این ارزندگی و وسعت باعث می‌شود، در زمان رفع توقف این سهام تالار شیشه‌ای تغییر مسیر داده و نزولی شود.

سهام عدالت از بند‌ خصوصی‌‌‌‌‌سازی رها شد

دقیقا روز نهم اردیبهشت، در روزهایی که شاخص‌کل بورس در سطح ۸۴۵‌هزار و ۹۵۲‌واحدی و در تلاش برای رسیدن به تراز یک‌میلیونی بود، دولت دوازدهم و سازمان بورس تصمیم به آزادسازی سهام عدالت از مسیر بازار سرمایه گرفت و بر همین اساس به سهامداران اجازه داد که یکی از دو روش مستقیم و غیرمستقیم را برای مدیریت سهام خود انتخاب کنند. در نهایت از میان ۴۹‌میلیون مشمول سهام عدالت ۱۹‌میلیون نفر روش مستقیم و ۳۰‌میلیون باقی‌مانده روش غیرمستقیم را انتخاب کردند تا سهامدار شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام عدالت باشند. البته به گفته مدیران این ۳۰‌میلیون نفر به علت عدم‌آگاهی روش غیرمستقیم را انتخاب کردند. این دو گروه داستان‌های متفاوتی داشتند. از همان روز اول به ۱۹‌میلیون نفری که روش مستقیم را انتخاب کرده بودند اجازه فروش در بازار سرمایه داده شد؛ بر همین اساس می‌توانستند در ابتدا ۳۰‌درصد و چندی بعد ۳۰‌درصد باقی‌مانده را از طریق کار‌‌گزاری‌‌‌‌‌ها یا بانک‌ها به‌فروش برسانند؛ این بدان معناست افرادی که روش مستقیم را انتخاب کرده بودند تنها ۶۰‌درصد سهام خود را می‌توانستند بفروشند. قرار بود ۴۰‌درصد باقی‌مانده نیز در بهمن ماه همان سال‌(سال ۹۹) آزاد شود، اما به علت سقوط بازار این وعده هرگز تحقق نیافت و حتی بسیاری از افراد نتوانستند ۳۰ تا ۶۰‌درصد سهام خود را بفروشند. از آبان سال‌۱۳۹۹ معامله سهام عدالت متوقف است و هنوز نیز دارندگان سهام عدالت مستقیم در انتظار رفع توقف برای فروش سهام خود هستند؛ اما سازمان بورس تا به امروز پاسخی روشن درخصوص زمان فروش سهام عدالت نداده‌است. سرنوشت ۴۰‌میلیون نفری که سهامدار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی شده‌بودند، متفاوت بود و قرار بود با مجامع هیات‌رئیسه این شرکت‌ها انتخاب شوند، ولی تا به همین لحظه تنها تکلیف چند شرکت مشخص‌شده وضعیت مابقی شرکت‌ها در هاله‌‌‌‌‌ای از ابهام قرار دارد. از سوی دیگر ارزش سهام عدالت اسمی افراد متناسب با واریزی برای خرید سهام در گذشته متفاوت است و هنوز رقمی دقیق از این سهام در دسترس نیست.

ارزش سهام عدالت چقدر است؟

همانطور که پیش از این گفته شد، سه نوع سهام عدالت در بازار وجود دارد و ارزش این سهام بستگی به میزان واریز افراد در گذشته دارد؛ زیرا در گذشته همه افراد برای مالکیت سهام عدالت باید ۵۰۰‌هزارتومان به‌حساب سازمان خصوصی‌‌‌‌‌سازی واریز می‌کردند. البته با توجه به شرایط هر فرد این ۵۰۰‌هزار‌تومان نیز به‌صورت اقساط بود.‌ افرادی که این ۵۰۰‌هزارتومان را به‌حساب سازمان خصوصی‌‌‌‌‌سازی واریز کردند، سهام یک‌میلیون ‌تومانی دارند و افرادی که پولی واریز نکردند سهام ۵۳۲ یا ۴۹۰‌هزار‌تومانی دارند. سهام عدالت از زمان آزادسازی تا به امروز نوسان‌‌‌‌‌های بسیار زیادی داشته و حتی در نیمه پاییز سال‌گذشته ارزش سهام عدالت به حدود ۴۰‌درصد ارزش واقعی رسید؛ اما اکنون به‌واسطه اینکه بازدهی روزانه و هفتگی شاخص تا حدودی مثبت است، ارزش سهام عدالت نیز رشد کرده‌است.  بر اساس آمار ارزش سهام یک‌میلیون‌تومانی با سهام جایزه به ۳۳‌میلیون و ۲۰۰‌هزار‌تومان، ارزش سهام ۵۳۲‌هزار‌تومانی به ۱۷‌میلیون و ۵۰۰‌هزار‌تومان و در نهایت ارزش سهام ۴۹۰‌هزارتومانی به ۱۶‌میلیون و ۳۰‌هزار‌تومان رسیده‌است.

سردرگمی وراث متوفیان سهام عدالت

یکی از موضوعات جنجال‌برانگیز درخصوص سهام عدالت را می‌توان موضوع متوفیان و وراث دانست؛ هنوز دولت و سازمان خصوصی اراده‌‌‌‌‌ای جدی درخصوص حل این مشکل نداشته‌اند و شاهد سردرگمی وراث سهام عدالت هستیم. بر اساس آمار در حال‌حاضر اطلاعاتی از دارندگان سهام عدالت؛ کسانی که از سال‌۸۵ فوت کرده‌اند وجود ندارد. قوه‌قضائیه در سال‌۹۷ سرویس اطلاعات و آماری برای شرکت سپرده‌‌‌‌‌گذاری مرکزی ارائه کرد اما جامعه آماری بسیار محدودی را شامل می‌شد و این بدان معناست که هنوز وراث سهام عدالت باید منتظر اخبار جدید باشند که شاید مسوولان فکری به حال این افراد بکنند.  بر اساس اعلام سمات، تعداد متوفیان سهام عدالت به ۳‌میلیون و ۶۰۰‌هزار نفر رسیده‌‌‌‌‌اند که باید وراث این فوتی‌‌‌‌‌ها شناسایی شوند؛ اما نکته قابل‌توجه اینجاست که سرویس یا دسترسی اطلاعاتی برای شناخت و دسترسی به وراث وجود ندارد. البته اگر اختلال سامانه‌ها رفع شود، وراث سهام عدالت می‌توانند سهام و سود سنوات گذشته متوفیان خود را دریافت کنند.

پرداخت سود سهام تسهیل می‌شود

سود سهام عدالت هر سال،‌در سال‌جدید پرداخت می‌شود و برهمین اساس سود سال‌۱۴۰۰ در سال‌۱۴۰۱ پرداخت شد، اما برای اولین‌بار پرداخت این سود دو مرحله‌‌‌‌‌ای بود. با وجود دو مرحله‌‌‌‌‌ای‌بودن پرداخت سود سهام عدالت همچنان افرادی هستند که سود ۱۴۰۰خود را دریافت نکرده‌اند و قرار است مابقی سود امسال به‌حساب آنها واریز شود.  بررسی‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد که سود ۱۴۰۱ نیز دو مرحله‌‌‌‌‌ای خواهد بود؛ اما با این تفاوت که این سود خیلی سریع‌تر نسبت به گذشته پرداخت می‌شود.  بر اساس مصوبه‌‌‌‌‌ای جدید مهلت شرکت‌ها برای پرداخت سود از هشت ماه به چهار ماه کاهش پیدا کرده‌است و به گفته مسوولان اگر ناشران مهلت چهار ماهه را رعایت کنند و سود را به‌حساب شرکت سپرده‌‌‌‌‌گذاری مرکزی واریز کنند، سود سهام عدالت نسبت به سال‌های قبل زودتر به‌حساب مشمولان واریز خواهد شد. البته این موضوع سازوکار خاص خود را دارد و کاهش مهلت هشت‌ماهه باید تصویب شود و جزئی از اساسنامه شرکت‌ها باشد. همچنین اگر ناشر ملزم به رعایت این موضوع باشد و دستورالعمل در مجامع ۳۶‌شرکت سهام عدالتی تصویب شود، پیگیری‌‌‌‌‌ها برای وصول زودتر سود سهام انجام‌شده و سود هرچه زودتر به‌حساب مشمولان واریز می‌شود.

جاماندگان سهام عدالت، جاماندند

حدودا یک‌سالی می‌شود که موضوع واگذاری سهام عدالت مطرح‌شده و تاکنون نتیجه‌‌‌‌‌ای نداشته است و شاهد کلاه‌برداری‌‌‌‌‌های متعدد سنگین در این درخصوص هستیم. زمان یا سایتی برای ثبت‌‌‌‌‌نام سهام عدالت اعلام نشده و همین موضوع باعث ‌شده است تا کلاه‌برداران از فرصت پیش‌آمده سوءاستفاده و سایت‌‌‌‌‌هایی جعلی برای ثبت‌نام سهام‌‌‌‌‌عدالت اعلام ‌کنند که در نهایت نتیجه‌‌‌‌‌ای جز خالی‌شدن حساب مردم ندارد. با وجود اینکه دولت اعلام کرده ثبت‌نام جاماندگان به‌صورت الکترونیک خواهد بود؛ اما به‌علت فاصله زمانی ایجادشده سوءاستفاده‌‌‌‌‌ها در این‌خصوص بسیار زیاد است. چندی پیش احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد نیز اعلام کرد که موضوع تخصیص سهام عدالت به خانواده‌‌‌‌‌های تحت‌پوشش کمیته امداد، بهزیستی و نهادهای حمایتی سال‌گذشته تصویب شد، اما از آنجا ‌که سهام لازم در اختیار قرار نگرفت به سال‌جاری موکول شد و مجلس مصوب کرد در قانون سال‌جاری این فرصت ادامه پیدا کند. وی افزود: امیدواریم آیین‌نامه اجرا‌شدن قانون بودجه ‌سال‌جاری در این‌خصوص به‌زودی تصویب شود تا پس از آن میزان سهام عدالتی که برای هر خانواده اختصاص پیدا خواهد کرد اعلام‌شود. با وجود این موضوع برخی از کارشناسان عقیده دارند به علت کسری‌بودجه بالا و شرایط اقتصادی وخیم امسال نیز واگذاری سهام عدالت به‌جایی نخواهد رسید و این واگذاری همچنان به‌صورت وعده باقی خواهد ماند. داستان و مشکلات سهام عدالت تمامی ندارد و به‌نظر می‌رسد مسوولان دولتی و سازمان بورس هرچه سریع‌تر باید به‌دنبال راهکاری برای سهام عدالت باشند؛ چراکه اکنون معیشت ۴۹‌میلیون نفر درگیر سهام عدالت شده‌است./دنیای اقتصاد