جزئیات فناوری هوش مصنوعی در سه

تیتر۲۰- روند سرمایه‌گذاری‌‌‌ و تولید دانش‌‌‌ در حوزه هوش مصنوعی نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌‌‌ در این‌‌‌ حوزه به‌‌‌طور میانگین‌‌‌ در ۱۰سال اخیر حدود ۳۰برابر و تولید دانش‌‌‌ در ۲۰سال اخیر در این‌‌‌ حوزه حدود ۱۰برابر شده است‌‌‌. همچنین بررسی میزان سرمایه‌گذاری‌‌‌ در پنج‌‌‌‌کشور پیشرو ایالات‌متحده آمریکا، چین، اتحادیه اروپا، انگلیس و آلمان و روند تولید دانش‌‌‌ در این‌‌‌ حوزه در سال‌های اخیر حاکی از از توسعه‌‌‌ روزافزون سرمایه‌گذاری‌‌‌ و دانش‌‌‌ در این‌‌‌ حوزه است.

در ایران اما توسعه هوش مصنوعی با چالش‌‌‌های فروانی روبه‌روست. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد چالش‌‌‌های‌‌‌ در مسیر توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ مربوط به‌‌‌ سه‌‌‌ ضلع‌‌‌ توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ یعنی‌‌‌ داده، نیروی‌‌‌ انسانی‌‌‌ و زیرساخت‌‌‌های‌‌‌ فنی‌‌‌ است. همچنین چالش‌‌‌های‌‌‌ بالقوه ناشی‌‌‌ از توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ در چهار دسته‌‌‌ چالش‌‌‌های‌‌‌ اقتصادی‌‌‌ شامل‌‌‌ اثر بر بازار کار و دامن‌‌‌زدن به‌‌‌ بیکاری‌‌‌، مقاومت‌‌‌ از سمت‌‌‌ بخش‌‌‌های‌‌‌ دولتی‌‌‌، چالش‌‌‌های‌‌‌ اجتماعی‌‌‌ شامل‌‌‌ تبعیض‌‌‌ و سوگیری‌‌‌ ناشی‌‌‌ از داده‌های جانب‌دارانه‌‌‌ و عدم‌شفافیت‌‌‌، شکاف دیجیتالی‌‌‌ بین‌‌‌ افرادی‌‌‌ که‌‌‌ فناوری‌‌‌ اطلاعات در دسترس آنهاست‌‌‌ و آنهایی‌‌‌ که‌‌‌ داده‌های فراوانی‌‌‌ در این زمینه وجود ندارد و افزایش‌‌‌ نابرابری‌‌‌های‌‌‌ اجتماعی‌‌‌ و اقتصادی‌‌‌، چالش‌‌‌های‌‌‌ سیاسی‌‌‌ شامل‌‌‌ تحت‌تاثیر قرار گرفتن‌‌‌ ارزش‌های‌‌‌ سیاسی‌‌‌ مانند حساب‌پس‌‌‌دهی‌‌‌ و پاسخگویی‌‌‌ و شفافیت‌‌‌ و چالش‌‌‌های‌‌‌ اخلاقی‌‌‌ شامل‌‌‌ تهدید حریم‌‌‌ خصوصی و احساس کنترل شدن از سمت‌‌‌ مردم، بیان شده است‌‌‌.

هوش مصنوعی در برنامه هفتم

از جمله‌‌‌ فناوری‌‌‌هایی‌‌‌ که‌‌‌ طی‌‌‌ سال‌های‌‌‌ اجرای‌‌‌ برنامه‌‌‌ هفتم‌‌‌ توسعه‌‌‌ نقش‌‌‌ راهبردی‌‌‌ در پیشرفت‌‌‌ کشور خواهد داشت‌‌‌، فناوری‌‌‌ هوش مصنوعی‌‌‌ است‌‌‌. هوش مصنوعی‌‌‌ به‌‌‌عنوان یک‌‌‌ فناوری‌‌‌ داده‌مبنا، می‌‌‌تواند با ایجاد زمینه‌‌‌ پردازش حجم‌‌‌ انبوهی‌‌‌ از داده‌ها، استخراج الگوها و تحقق‌‌‌ ویژگی‌‌‌ یادگیرندگی‌‌‌، امکان دسته‌‌‌بندی‌‌‌، تشخیص‌‌‌ الگوها و ناهنجاری‌‌‌ها در داده‌های‌‌‌ جدید و همچنین‌‌‌ پیش‌بینی‌‌‌ و توصیه‌‌‌ برای‌‌‌ شرایط‌‌‌ آتی‌‌‌ را فراهم‌‌‌ می‌‌‌سازد.

مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس در گزارشی با بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه و توسعه پایدار هوش مصنوعی در کشور، پس‌‌‌ از بررسی‌‌‌ روند سرمایه‌گذاری‌‌‌ و تولید دانش‌‌‌ در حوزه هوش مصنوعی‌‌‌ طی سال‌های اخیر در سراسر دنیا، به‌‌‌ بررسی‌‌‌ بسترهای‌‌‌ قانونی‌‌‌ و زیرساختی‌‌‌ توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ در کشور می‌‌‌پردازد. در این‌‌‌ راستا در حوزه دسترسی‌‌‌ و انتشار داده که‌‌‌ مهم‌ترین‌‌‌ پیش‌‌‌نیاز توسعه‌‌‌ الگوریتم‌‌‌های‌‌‌ هوش مصنوعی‌‌‌ است‌‌‌، قانون «انتشار و دسترسی‌‌‌ آزاد به‌‌‌ اطلاعات» و همچنین‌‌‌ در حوزه یکپارچه‌‌‌سازی‌‌‌ و دسترسی‌‌‌ بین‌‌‌ دستگاهی‌‌‌ داده‌ها، قانون «مدیریت‌‌‌ داده‌ها و اطلاعات ملی‌‌‌» شناسایی‌‌‌ شده است‌‌‌.

در نهایت‌‌‌، ظرفیت‌‌‌ نظام دانشگاهی‌‌‌، شرکت‌های‌‌‌ فعال، پژوهشکده‌‌‌ها و موسسه‌‌‌های‌‌‌ پژوهشی‌‌‌ و نهاد و سازمان‌های‌‌‌ ذی‌نفع‌‌‌ در این‌‌‌ خصوص شناسایی‌‌‌ شده که‌‌‌ نشان‌دهنده این‌‌‌ است‌‌‌ که‌‌‌ نظام دانشگاهی‌‌‌ کشور در سال ١٤٠٢ در مقطع‌‌‌ دکتری‌‌‌ ١٧٢نفر و در مقطع‌‌‌ کارشناسی‌‌‌ ١٣٥٨نفر ظرفیت‌‌‌ پذیرش دانشجو در گرایش‌‌‌های‌‌‌ مرتبط‌‌‌ با هوش مصنوعی‌‌‌ ذیل‌‌‌ سه‌‌‌ رشته‌‌‌ مهندسی‌‌‌ کامپیوتر، علوم کامپیوتر و علوم شناختی‌‌‌ داشته‌‌‌ است.

تاکنون ٤٥٢شرکت‌‌‌ دانش‌‌‌بنیان اعم‌‌‌ از نوپا و فناوری‌‌‌ در حوزه‌های مرتبط‌‌‌ با هوشمندسازی‌‌‌ ازجمله‌‌‌ فناوری‌‌‌ها، سامانه‌‌‌ها، خدمات، صنایع‌‌‌، ابزارها، کشاورزی‌‌‌ و سرمایه‌گذاری‌‌‌ در این‌‌‌ حوزه، در کشور ثبت‌‌‌ شده است‌‌‌. همچنین‌‌‌ ٦پژوهشکده یا موسسه‌‌‌ پژوهشی‌‌‌ با ماموریت‌‌‌ مستقیم‌‌‌ در حوزه توسعه‌‌‌ هوش مصنوعی‌‌‌ شناسایی‌‌‌ شده و ٦پژوهشگاه یا پژوهشکده در حوزه علوم انسانی‌‌‌ نیز بررسی‌‌‌ آثار و پیامدهای‌‌‌ توسعه‌‌‌ هوش مصنوعی‌‌‌ در حوزه علوم انسانی‌‌‌ و کشور را از طریق‌‌‌ برگزاری‌‌‌ هم‌‌‌اندیشی‌‌‌ها و نشست‌‌‌ها آغاز کرده‌اند.

چالش‌‌‌های توسعه فناوری هوش مصنوعی

استفاده از هر فناوری‌‌‌ جدید مستعد ایجاد چالش‌‌‌های‌‌‌ مختلفی‌‌‌ است‌‌‌ که‌‌‌ پیش‌بینی‌‌‌ و توجه‌‌‌ به‌‌‌ آنها در سیاستگذاری‌‌‌ و قانون‌گذاری‌‌‌ حوزه مربوطه‌‌‌ از اهمیت‌‌‌ فراوانی‌‌‌ برخوردار است‌‌‌. این‌‌‌ چالش‌‌‌ها ذیل‌‌‌ چالش‌‌‌های‌‌‌ مسیر توسعه‌‌‌ بررسی‌‌‌ خواهند شد. همچنین‌‌‌ توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ و کارکردهای‌‌‌ مبتنی‌‌‌بر هوش مصنوعی‌‌‌ چالش‌‌‌هایی‌‌‌ درنتیجه‌‌‌ خود ایجاد خواهد کرد که‌‌‌ لازم به‌‌‌ توجه‌‌‌ هستند. این‌‌‌ چالش‌‌‌ها ذیل‌‌‌ چالش‌‌‌های‌‌‌ ناشی‌‌‌ از توسعه‌‌‌ این‌‌‌ حوزه بررسی‌‌‌ می‌شوند که‌‌‌ چالش‌‌‌هایی‌‌‌ کلان و جهانی‌‌‌ هستند.

این‌‌‌ چالش‌‌‌ها ذیل‌‌‌ چالش‌‌‌های‌‌‌ مسیر توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ و چالش‌‌‌های‌‌‌ ناشی‌‌‌ از توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ بررسی‌‌‌ شده‌اند. چالش‌‌‌های‌‌‌ در مسیر توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ مربوط به‌‌‌ سه‌‌‌ ضلع‌‌‌ توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ یعنی‌‌‌ داده، نیروی‌‌‌ انسانی‌‌‌ و زیرساخت‌‌‌های‌‌‌ فنی‌‌‌ بوده و چالش‌‌‌های‌‌‌ بالقوه ناشی‌‌‌ از توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ در چهار دسته‌‌‌ چالش‌‌‌های‌‌‌ اقتصادی‌‌‌ شامل‌‌‌ اثر بر بازار کار و دامن‌‌‌زدن به‌‌‌ بیکاری‌‌‌، مقاومت‌‌‌ از سمت‌‌‌ بخش‌‌‌های‌‌‌ دولتی‌‌‌، چالش‌‌‌های‌‌‌ اجتماعی‌‌‌ شامل‌‌‌ تبعیض‌‌‌ و سوگیری‌‌‌ ناشی‌‌‌ از داده‌های جانب‌دارانه‌‌‌ و عدم‌شفافیت‌‌‌، شکاف دیجیتالی‌‌‌ بین‌‌‌ افرادی‌‌‌ که‌‌‌ فناوری‌‌‌ اطلاعات در دسترس آنهاست‌‌‌ و آنهایی‌‌‌ که‌‌‌ داده‌های فراوانی‌‌‌ در این زمینه وجود ندارد و افزایش‌‌‌ نابرابری‌‌‌های‌‌‌ اجتماعی‌‌‌ و اقتصادی‌‌‌، چالش‌‌‌های‌‌‌ سیاسی‌‌‌ شامل‌‌‌ تحت‌تاثیر قرار گرفتن‌‌‌ ارزش‌های‌‌‌ سیاسی‌‌‌ مانند حساب‌پس‌‌‌دهی‌‌‌ و پاسخگویی‌‌‌ و شفافیت‌‌‌ و چالش‌‌‌های‌‌‌ اخلاقی‌‌‌ شامل‌‌‌ تهدید حریم‌‌‌ خصوصی و  احساس کنترل شدن از سمت‌‌‌ مردم، بیان شده است‌‌‌.

با توجه‌‌‌ به‌‌‌ مطالب‌‌‌ بیان‌شده در بخش‌‌‌های‌‌‌ گذشته‌‌‌ می‌‌‌توان توسعه‌‌‌ فناوری‌‌‌ هوش مصنوعی‌‌‌ را بر سه‌‌‌ عامل‌‌‌ «داده در دسترس و متقن»‌‌‌، «نیروی‌‌‌ انسانی‌‌‌ متبحر و متخصص»‌‌‌ و «زیرساخت‌‌‌های‌‌‌ رایانه‌‌‌ای‌‌‌» با قابلیت‌‌‌ بالا و متناسب‌‌‌ متکی‌‌‌ دانست‌‌‌. فقدان یا کمبود در هرکدام از این‌‌‌ سه‌‌‌ مورد، توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ را در کشور با مشکل‌‌‌ مواجه‌‌‌ خواهد کرد.

درخصوص داده‌ها در کشور ما فرهنگ‌‌‌ محرمانگی‌‌‌ داده‌های دولتی‌‌‌ وجود دارد و سازمان‌ها نسبت‌‌‌ به‌‌‌ در اختیار گذاشتن‌‌‌ داده‌های‌‌‌ خود مقاومت‌‌‌ بسیاری‌‌‌ می‌کنند. بنابراین‌‌‌ جهت‌‌‌ دسترس‌پذیری‌‌‌ داده‌ها، توجه‌‌‌ به‌‌‌ فرهنگ‌‌‌سازی‌‌‌ عدم‌محرمانگی‌‌‌ آنها علاوه بر تنظیم‌‌‌ قوانین‌‌‌ و مقررات و سازوکارهای‌‌‌ دقیق‌‌‌ و استاندارد برای‌‌‌ محرمانگی‌‌‌، نیازمند توجه‌‌‌ است؛ در غیر‌این‌صورت با وجود تنظیم‌‌‌ قوانین‌‌‌ مختلف‌‌‌ درخصوص شفافیت‌‌‌ و در اختیار گذاشتن‌‌‌ داده‌ها، بخش‌‌‌های‌‌‌ دولتی‌‌‌ با دستاویزهای‌‌‌ مختلف‌‌‌ از این‌‌‌ امر استنکاف خواهند کرد که‌‌‌ این‌‌‌ چالشی‌‌‌ بزرگ در مسیر توسعه‌‌‌ این‌‌‌ فناوری‌‌‌ خواهد بود.

در حوزه زیرساخت‌‌‌های‌‌‌ رایانه‌‌‌ای‌‌‌ لازم به‌‌‌ یادآوری‌‌‌ مجدد است‌‌‌ که‌‌‌ اغلب‌‌‌ الگوریتم‌‌‌های‌‌‌ هوش مصنوعی‌‌‌ که‌‌‌ با کلان‌داد‌ه‌ها کار می‌کنند، توان پردازشی‌‌‌ بالایی‌‌‌ طلب‌‌‌ می‌کنند و نیازمند سیستم‌های‌‌‌ قدرتمند مخصوصا در واحد پردازش گرافیکی‌‌‌ (GPU) هستند. در سال‌های اخیر علاوه بر افزایش‌‌‌ قیمت‌‌‌ ناشی‌‌‌ از کاهش‌‌‌ ارزش پول ملی‌‌‌، توسعه‌‌‌ رمزارزها و استخراج ارزهای‌‌‌ دیجیتال، مزیدی‌‌‌ بر افزایش‌‌‌ قیمت‌‌‌ جهانی‌‌‌ و درنتیجه‌‌‌ قیمت ‌‌‌GPU‌ها در کشور بوده است‌‌‌. این‌‌‌ چالش‌‌‌ شرکت‌های‌‌‌ این‌‌‌ حوزه را با دشواری‌‌‌های‌‌‌ فراوانی‌‌‌ روبه‌‌‌رو کرده است‌‌‌.

پیشنهاد راهکارهای‌‌‌ تقنینی‌‌‌، نظارتی‌‌‌ یا سیاستی‌‌‌

با توجه‌‌‌ به‌‌‌ مطالب‌‌‌ بیان‌شده، ضرورت طراحی‌‌‌ راهبردی‌‌‌ آینده‌نگرانه‌‌‌، ملی‌‌‌ و با مشارکت‌‌‌ ذی‌نفعان مختلف‌‌‌ ازسوی‌‌‌ حاکمیت‌‌‌ که‌‌‌ زمینه‌‌‌ساز بهره‌مندی‌‌‌ پایدار از این‌‌‌ فناوری‌‌‌ شود، آشکار می‌شود. در این‌‌‌ راستا بازوی پژوهشی مجلس در این گزارش توصیه‌‌‌های‌‌‌ سیاستی را‌‌‌ پیشنهاد داده است‌‌‌. این‌‌‌ توصیه‌‌‌ها چارچوب طراحی‌‌‌ این‌‌‌ راهبرد ملی‌‌‌ خواهد بود که‌‌‌ شامل‌‌‌ تقویت‌‌‌ همکاری‌‌‌ و به‌اشتراک‌گذاری دانش‌‌‌، تسهیل‌‌‌ بستر سرمایه‌گذاری‌‌‌ در تحقیق‌‌‌ و توسعه‌‌‌، اهمیت‌‌‌دهی‌‌‌ به‌‌‌ حکمرانی‌‌‌ داده و دولت‌‌‌ الکترونیک‌‌‌، طراحی‌‌‌ چارچوب‌های‌‌‌ اخلاقی‌‌‌ برای‌‌‌ پذیرش هوش مصنوعی‌‌‌ مسوول و نگاشت‌‌‌ نهادی‌‌‌، ظرفیت‌‌‌سازی‌‌‌، توانمندسازی‌‌‌، مهارت‌آموزی‌‌‌ و بازتنظیم‌‌‌ ساختار نیروی‌‌‌ کار، همکاری‌‌‌ و استانداردسازی‌‌‌ بین‌المللی‌‌‌ است‌‌‌./دنیای اقتصاد