انتفاع اقتصاد از بازوی مولدساز بانک تجارت

 
تیتر20 - مولدسازی کلید واژه‌ای است که جای پای خود را بیشتر از گذشته در فرهنگ سازمانی دولت باز کرده است. اما این واژه از کجا نشات می‌گیرد و وجاهت حقوقی پیدا کرده است؟ پس از تصویب بودجه ۱۴۰۲، ناترازی‌های پنهان و آشکار آن موجب شد که مجلس با همکاری دو قوه دیگر، این کلید واژه را جانمایی کنند. برای فهم ضرورت این جانمایی باید اهمیت کسری تراز عملیاتی بودجه که معضلی ساختاری برای اقتصاد ایران تبدیل شده بپردازدیم. کسری تراز عملیاتی، نشان دهنده میزان سهم درآمدهای باثبات (مالیات، عوراض گمرکی و…) از پوشش هزینه‌های دولت است. بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که ۴۵۵ همت از مخارج دولت در بودجه سال ۱۴۰۲ با درآمدهای باثبات پوشش داده نمی‌شود. در نتیجه چیزی نزدیک به ۲۰ درصد از هزینه‌های دولت لنگ در هواست. 

البته دولت با جابجایی سهم ردیف‌های هزینه ای، فشار بیشتر برای فروش نفت و فراورده‌های آن و فروش بخش بیشتری از دارایی‌های سرمایه ای، با این کسری سر می‌کند اما معضل ساختاری بر سر جای خود باقی است. در اینجاست که اهمیت مولدسازی دارایی‌های دولت روشن می‌شود.

 
پیشنیه و دلایل انجام مولدسازی 
اما چرا مولدسازی با مکانیزم اجماع قوای سه‌گانه و پشتیبانی شورای عالی سران سه قوا در کنار خصوصی‌سازی مطرح شده است؟ دلیل آن را باید در ناکارآمدی سیاست خصوصی‌سازی در ایران جست. سایه سنگین و غیرمولد خصوصی‌سازی در ایران و وضعیت نامطلوب کسری بودجه، سران سه قوا را واداشت که در سال ۱۳۹۹ در یک اجماع فرانهادی هیات عالی مولدسازی دارایی‌های دولت را راه بی‌اندازند تا سهمی از دارایی‌های نهادهایی که دولت در آن‌ها سهیم است یا مستقیم متعلق به آن است، فروخته شود. 

ورود بانک تجارت به عرصه مولدسازی 
گرچه هیات عالی سال ۹۹ تشکیل، آیین نامه اجرایی موضوع فعالیت آن در دی ۱۴۰۱ تصویب و ترکیب اعضای آن هم مهر ۱۴۰۲ وارد لایحه برنامه هفتم شد اما از پیش از سال ۱۳۹۹ هم تمایل برای آنچه امروز مولدسازی نامیده می‌شود، وجود داشت.

 از این جمله می‌توان به فعالیت‌های «بانک تجارت» اشاره کرد. این بانک از سال ۱۳۹۸ برنامه‌های خود را برای فروش دارایی‌هایی که نگه داری آن‌ها در راهبرد اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌اش قرار نداشت، آغاز کرد.

 
برای اجرای این برنامه یک شرکت تخصصی در زیرمجموعه بانک تشکیل شد. آن دسته از دارایی‌ها که بانک تجارت سراغ مولدسازی آن‌ها را گرفت دارای چند ویژگی مشخص هستند: بانک مالکیت آن‌ها را از صاحبان گذشته‌شان دریافت کرده است؛ به این معنی که صاحبان بنگاه‌ها برای دریافت تسهیلات، این دارایی‌ها را نزد بانک تجارت به ضمانت گذاشته بودند اما چون با وجود «بخشودگی جرایم، افزایش طول بازپرداخت اقساط و دیگر روش‌های ممکن» اقساط تسهیلات خود را پرداخت نکردند، بانک این دارایی‌ها را ضبط کرد. با این وجود، به دلیل اینکه راه اندازی کسب و کار مبتنی بر تولید یک یا چند کالا، هزینه‌های بالا برای تامین مواد اولیه، پیچیدگی‌های حقوقی، نیاز دائمی به مدرن‌سازی خط تولید و… را به دنبال دارد، بانک تجارت از همان سال ۱۳۹۸ مولدسازی را کلید زد. 

مولدسازی بنگاه‌های سابقا دولتی 
با این تدبیر، ماهیت بانکداری تجاری که اصل بانک به مثابه بنگاه مالی و نه یک کارگاه تولیدی را تشویق می‌کند، در بانک تجارت به یک دستور کار تبدیل شد. این امر ترازنامه بانک تجارت را از تحمل ریسک‌های محیط تولید مصون نگه داشت. ویژگی دیگری که برای بنگاه‌هایی که بانک تجارت آن‌ها را واگذار می‌کند، وجود دارد. بر این اساس، با توجه به اینکه دولت، دیون خود به بخش‌های مختلف اقتصادی را با واگذاری دارایی تسویه می‌کند، بانک تجارت هم بخشی از این دارایی‌ها را در اختیار دارد. بانک تجارت، ریسک بنگاه داری بر روی دارایی‌هایی که از ردای رد دیون درآمده‌اند را هم در نظر گرفت. 

بازدهی مولدسازی در بانک تجارت 
گزارش بانک تجارت نشان می‌دهد که این بانک در سال ۱۴۰۰، تعداد ۲۵ واحد تولیدی و در سال ۱۴۰۱ تعداد ۳۰ واحد تولیدی را در قالب بازآفرینی اقتصادی (مولد سازی) واگذار کرده است. ارزش مولدسازی تجارت در این دو سال به ۱۷۰۰ میلیارد تومان می‌رسید. اما چرا به فروش اموال، عنوان مولدسازی می‌دهند؟ بانک تجارت، پیش از واگذاری این بنگاه ها، مطالعات لازم را در مورد تک تک آن‌ها انجام داده است؛ به این معنی گه گزارش مبسوط در مورد شرایط لازم برای ادامه فعالیت، زیان ها، ریسک ها، سودآوری، هزینه‌ها و… بنگاه‌ها تهیه می‌شود. 

پس از مطالعات و انجام ارزیابی‌های لازم، زمینه واگذاری این دست بنگاه‌ها فراهم می‌شود. دسته دیگری از این واگذاری‌ها هم در بازار سرمایه انجام می‌شود. برای مثال، بانک تجارت، ۱۰ درصد سهام «نیروگاه فارس» را که در قالب رد دیون از دولت دریافت کرده بود، در سال ۱۴۰۲ با نماد «بمولد» در بازار سرمایه عرضه کرد. ۱۵ درصد سهام هم به بازارگردان واگذار شد و حدود ۷۵ درصد آن هنوز در اختیار بانک تجارت است که نشان می‌دهد به جای فروش یکجا، راهبرد بلندمدتی برای مولدسازی نیروگاه فارس در نظر گرفته شده است. 

سود بانک تجارت از بازار سرمایه 
بانک تجارت از بابت واگذاری این ۱۰ درصد سهام بمولد، ۲۲۲ میلیارد تومان سود از بازار جمع آوری کرد. ارزش بازاری بمولد در حال حاضر به ۴ هزار و ۶۰۸ میلیارد تومان می‌رسد. با توجه به اینکه آیین نامه ماده ۱۴ قانون مانع‌زدایی از توسعه صنعت برق هم به تازگی تصویب شده، مولدسازی نیروگاه فارس هم برای سهامدارن خرد و هم برای بانک تجارت به عنوان متولی مولدسازی این شرکت سودآور خواهد بود. 

بانک تجارت همچنین مولدسازی شرکت «قند یاسوج» که با ضرر و زیان و مشکلات کارگری به تعطیلی کشیده شده بود را ممکن کرد. خط تولید این شرکت ۲۶ تیرماه امسال با حضوری رئیس جمهوری مجدد افتتاح شد. این شرکت، ظرفیت تصفیه ۲۸ هزار تن شکر زرد و ۱۶ هزار تن شکر سفید را دارد. خطوط تولید قند یاسوج امکان ایجاد ۲۰۰ شغل مستقیم و ۶۰۰ شغل غیرمستقیم را در خود دارد. کارخانه تولید ماکارانی «آرتا تجارت زرین» هم با حمایت بانک تجارت از گره‌های خود آزاد شد. ۱۶۰ شغل مستقیم به همراه ۳۵۰۰ ظرفیت تولید انواع ماکارانی، سرمایه‌گذاری بانک تجارت برای مولدسازی این مجموعه غذایی را توجیه می‌کند.